Sacraal en minimaal - een afspeellijst van DJ Moussa Rasé



Op zoek naar devotie reduceert Dj Moussa Rasé de muziek in zijn afspeellijst "Sacraal en minimaal" tot minimalistische composities waarbij voornamelijk de kracht van de herhaling ons in vervoering zal brengen.
Heinrich Ignaz Franz von Biber

Het is Augustin Hadelich die op statige wijze de kerkdeur open trapt, met in de hand een uitzonderlijke 1723 “ex-Kiesewetter” Stradivarius. Hadelich brengt een magistrale en doortastende kippenvel-performance van David Lang's "Mystery Sonatas".
De "Mystery Sonatas" of "Rosary Sonatas" werden gecomponeerd in 1676 door Heinrich Ignaz Franz von Biber. Het zijn 15 sonatas om te brengen tijdens de "rozenkrans-processies": processies waarbij gelovigen stilstaan bij vijftien schilderijen of beelden die in relatie staan tot belangrijke momenten in het leven van Christus of Maria.

De "Mystery Sonatas" waren virtuoze werken omwille van de ongewone stemming, de korte en snelle passages, de dubbele stops en de posities die voorheen nog geen enkele violist had bereikt. Pas in 1905 werden de sonatas gepubliceerd.






Na de rozenkransprocessie volgt een Requiem, de "Missa 'Pro Defunctis': Requiem Aeternam" van Orazio Vecchi. We schrijven Antwerpen in volle barokperiode, 1640. Dankzij Plantijn en Phalesius was de havenstad uitgegroeid tot een belangrijk centrum voor de muziekdruk; onder meer het Requiem van Vecchi werd er op papier gezet. De muziek reflecteert de schilderkunst van Rubens: vol energie, verleidend en optimistisch. Het 8-stemmig Requiem van Vecchi werd vermoedelijk ook uitgevoerd op de begrafenisplechtigheid van Pieter Paul Rubens. De intense uitvoering - "met het grein in de keel" - is van de hand van Graindelavoix, het kunstenaarscollectief opgericht door Björn Schmelzer.

In de jaren '60 was de Estlandse componist Arvo Pärt berucht om zijn gewaagde modernistische muziek. Na acht jaar van bezinning introduceerde hij aan het eind van de jaren '70 een nieuwe muziekstijl, geïnspireerd door oude werken uit het middeleeuwse "Organum" (een vroege vorm van meerstemmigheid) gecombineerd met moderne Amerikaanse repetitieve muziek. Pärt noemde zijn nieuwe, welluidende stijl "Tintinnabuli" naar het Latijnse woord voor "klokjes". De mystiek klinkende, harmonische en rustige muziek werd een rage in Europa en Amerika.

Arvo Pärt
Naast de technische observatie hebben de Tintinnabuli ook een sacrale betekenis. Pärt observeerde immers dat in elke mens een innerlijke strijd woedt tussen het onmiddellijke en het eeuwige. Toen hij in 1997 te gast was in het BBC-programma van Björk, gaf de zangeres aan dat ze in de muziek van Pärt steeds twee stemmen hoort: "de ene klinkt als Pinokkio, die fouten maakt en anderen pijn doet, de andere is de krekel". Pärt bevestigde de aanwezigheid van die twee stemmen: "One is my sins, the other is forgiveness". Deze gedachte legde Arvo Pärt vast in "Fratres", een compositie waar dolle energie afgewisseld wordt met sublieme rust. "Fratres" werd vaak gebruikt als filmmuziek. Ook in Aaron Parks' "Harvesting Dance" zijn elementen uit deze muziek terug te vinden.

John Lurie in "Stranger than Paradise"
Jazzmuzikant John Lurie schreef "Bella by Barlight" als soundtrack voor de Amerikaanse zwart-wit film "Stranger Than Paradise", een film uit 1984 van producer Jim Jarmusch waarin John Lurie zelf de rol van het hoofdpersonage "Willie" vertolkt. Lurie was trouwens een artistieke kameleon: hij speelde basketbal, jamde op de mondharmonica met Mississippi Fred McDowell en Canned Heat, hij ruilde later de mondharp in voor gitaar en saxofoon, hij schilderde, werkte als producer en acteerde in maar liefst 19 films.

Geprepareerde piano
In de jaren '40 kreeg de avant-gardecomponist John Cage de opdracht om een stuk te schrijven voor een auditorium waar naast de piano geen ruimte meer beschikbaar was voor slagwerk.
Cage was een excentriek uitvinder en experimenteerde voorheen al met de klankkleur van percussie op weggeworpen voorwerpen zoals remschijven, blikken dozen en exotische percussie-instrumenten.

De dans associeerde John Cage met Afrika, helaas was er voor de uitvoering van zijn composities nooit voldoende ruimte voorhanden in de theaterzalen waar de dans werd opgevoerd. Maar Cage bleef niet bij de pakken zitten en draaide de stelling om: het probleem lag immers niet bij de compositie, maar bij het instrument zelf. Dus bedacht hij het concept van de "geprepareerde piano", een piano waarbij hij onder de snaren of hamers meerdere nagels, schroeven, bouten en plastieken of houten voorwerpen plaatste. Deze objecten, "mutes" genaamd, brachten  microtonale geluiden en holle klanken voort en veranderden aanzienlijk de klankkleur van het instrument. John Cage had een percussie-instrument ontworpen dat door één enkele muzikant kan bespeeld worden.

Het componeren van muziek voor de geprepareerde piano vergt een geheel nieuwe aanpak. Eerst moet immers de piano voorbereid worden met nauwkeurig geselecteerde voorwerpen die het gewenste palet van klanken voortbrengen. Pas nadien kan men de muziek schrijven.

Het minimalistische, rustgevende "Prelude for Meditation" werd gespeeld op zo'n geprepareerde piano en is samengesteld rond slechts vier tonen. Ook Arvo Pärt, Brian Eno en Tori Amos maakten later gebruik van de geprepareerde piano.
In 1947 componeerde John Cage het Aziatisch gekruide "Music for Marcel Duchamp" voor een segment uit de film de surrealistische film "Dreams that money can buy". Marcel Duchamp was de ontwerper van de "disks": illustraties getekend op kartonnen cirkels die ronddraaien op de tafel van een platendraaier.



Ook de Armeniër Tigran Hamasyan raakt met zijn compositie "The Cave of Rebirth" verzeild in een spannende, surrealistische droom waarbij de kamer rondom hem veranderd in fractalen vol bizarre, kleurrijke landschappen. Tigran Hamasyan poogt door middel van visuele beelden zijn muziek te laten resoneren met het Armeense erfgoed en de oude Armeense kunstwerken, waarbij fractalen - net zoals in zijn muziek - uitgroeien in verrassende geometrische vormen, soms aangenaam, soms confronterend.

Tigran Hamasyan, meester in de improvisatie, leerde reeds op tweejarige leeftijd spelen op de piano, op driejarige leeftijd vertolkte hij liedjes van Deep Purple, The Beatles en Queen. Met zijn complex en toch intuïtieve muziek bereikt hij zowel in het oosten als in het westen een breed publiek.



In 1982 introduceerde de invloedrijke Amerikaanse componist Philip Glass zijn minimalistische, strakke en repetitieve muziek bij het bredere publiek, door de kamermuziek op de cassette "Glassworks" korter en meer toegankelijk te maken - naar eigen zeggen "geschikt voor de walkman". 

Moondog
Het levensverhaal van Moondog aka Louis Harding (1916 - 1999) is behoorlijk ongewoon. Jarenlang werden passanten op 6th Avenue in New York geconfronteerd met de bijzondere verschijning van een stoïcijnse Viking op de hoek van de straat. Een Viking in volle ornaat: met speer, helm en een lange witte baard.

Louis Harding werd op de leeftijd van 16 jaar getroffen door een rondslingerende dynamietstaaf en werd blind. Het verlies aan visus compenseerde hij echter door een fijn gehoor in combinatie met een uitzonderlijk muzikaal gevoel. Als straatartiest verkocht Louis Harding zelfgeschreven gedichten, fabriceerde hij percussie-instrumenten en componeerde hij muziek. Hij had reeds een grote invloed op Charles Mingus, toch bleven omwille van zijn uiterlijk de deuren naar een professionele muziekcarrière op slot.

In de jaren '60 waaide er een nieuwe wind door de wereldstad New York. Moondog kwam onder contract bij CBS Records en bracht in 1969 een eigen album op de markt. Zijn muziek inspireerde Reich en de jonge Philip GlassJanis Joplin coverde in 1969 samen met the Holding Company zijn nummer "All is Loneliness".
Maar in 1972 was Moondog plots van de straathoek verdwenen. Het gerucht deed de ronde dat het straatleven zijn tol had geëist, niets was echter minder waar: Moondog was op uitnodiging van een radiostation naar Europa getrokken waar hij onderdak kreeg bij een Duits gastgezin. Later keerde hij nog terug naar de Verenigde Staten, niet meer als straatartiest maar orkestleider.

"Chaconne in G" vertelt het levensverhaal van Moondog. De percussie aan het begin van het nummer verhaalt de periode waarin Louis Harding percussie-instrumenten vervaardigde, de viool bezingt zijn leven als orkestleider. Moondog had interesse in de muziek van de indianen en koesterde een voorliefde voor ongewone maatsoorten. Ooit stelde hij "I will never die in 4/4".

Frederico Mompou
De Catalaanse componist Frederico Mompou (1893 - 1987) is vooral bekend om zijn pianomuziek. Hij studeerde in 1911 aan de pianoafdeling van het Conservatoire de Paris waar hij, onder invloed van het impressionisme, zijn eerste compositie schreef. Mompou was echter extreem verlegen en te schuw om in het openbaar op te treden, waardoor een carrière als solo-pianist niet haalbaar was. Zijn werken werden dus meestal door anderen uitgevoerd, onder meer door zijn mentor.
Hijzelf legde zich toe op het maken van composities waarin hij met minimale middelen een maximum aan expressie tracht te bereiken.
Mompou was een man van weinig woorden en van weinig noten. Hij creëerde "ostinato figuren" of korte meditatieve geluiden, wat tot uiting komt in het delicaat schrijdende en geheimzinnige "Secreto".

Enrique Morente
Dat ook flamenco in verhouding staat tot het sacrale, zal wellicht bij meerderen verwonderen. Enrique Morente (1942 - 2010) was misdienaar in de kathedraal van zijn geboortestad Granada en maakte deel uit van een kindergroep - een "seise" - die danste, zong en castagnetten bespeelden tijdens religieuze flamenco-festivals. Op zijn achttiende ging hij in Madrid aan de slag als professionele flamenco-zanger. Morente had echter interesse in verschillende muziekstijlen en bezat brede vaardigheden waarmee hij, vertrekkend vanuit de roots en met respect voor de oude meesters, nieuwe melodieën en elementen uit andere muziekstijlen aan de flamenco toevoegde. Als invloedrijk voortrekker van de "nuevo flamenco" kreeg hij ook de naam van een controversiële en experimentele figuur.

In 1991 verzorgde Enrique Morente zijn eigen flamenco-mis, een mix van flamenco en gregoriaanse zangen. Morente had de intentie om deze mis op te dragen aan de paus, maar de goede relaties tussen de paus en Franco brachten hem op andere gedachten.

Hillard Ensemble
Het wereldberoemde a cappela Hillard Quartet ontleende haar naam aan de Britse goudsmid Nicholas Hillard, een kunstenaar die ovale portret-miniaturen schilderde van het Britse koningshuis. Het succesvolle Britse kwartet ontstond in de jaren '70 als een experiment van vier koorzangers. In 1988 verwierven ze een bijzondere faam door hun bijdrage aan de meditatieve muziek van Arvo Pärt. Hun serene stemmen ontvoeren je naar het desolate koor van een middeleeuwse kathedraal waar het gregoriaans gezongen "Isaias Cecinit" weergalmt.

De experimentele groep Psychic TV transformeert ons vanuit de devote sfeer naar de psychedelische velden waar "Clouds Without Water" boven het hoofd samen pakken, terwijl de xylofoon en de blazers opgejaagd worden door holofonisch rommelende donderklanken. In 1986 bracht Psychic TV 23 live-albums op de 23e dag van de 23 maand van hun tournee, een stunt waarmee ze een vermelding kregen in het Guiness Book of Records. Wil je bliksem en donder van nabij beleven, dan moet je dit nummer met de hoofdtelefoon beluisteren!


Harry Partch
Met de Amerikaanse musicoloog en instrumentenbouwer Harry Partch duiken we in de antieke cultuur. Al op jonge leeftijd leerde Partch verschillende instrumenten bespelen en toen hij veertien jaar was had hij al meerdere composities gemaakt.
In 1922 verliet Harry Parch de muziekafdeling van de University of Southern California uit onvrede met zijn docenten. Hij legde zich toe op zelfstudie en liet zich door de Griekse filosofen terugleiden naar de basis van de tonaliteit. Uit afkeer met de Europese concerttraditie verbrandde hij al zijn vorige composities.
Voor de afspeellijst "Sacraal en minimaal" nodigt Harry Parch ons uit in zijn klaslokaal muziek waar hij kennis deelt over microtonale toonschalen met het gewichtige "Two Studies On Ancient Greek Scales I: Study On Olympos".
Craig Taborn vertolkt teder de wals "Jamaican Farewell" als eerbetoon aan de componist en jazz-saxofonist Roscoe Mitchell, tevens mede-oprichter van het befaamde Art Ensemble of Chicago.

Asa-Chang & Junray
De Japanse percussionist Asa-Chang werkt samen met Junray - aka Hidehiko Urayama, een kunstenaar die volop experimenteert met het elektronische sound-system "Jun-Ray Tronics". "Junray" betekent ook "pelgrimstocht", beiden heren gaan op zoek naar minimalistische muziek waarin de verhoudingen tussen de elementen ritme, harmonie en melodie een geheel nieuwe insteek krijgen.

In "Hana" krijgt een hopeloos melancholisch strijkers-arrangement al gauw opwekkende schouderklopjes van Asa-Chang's bongo, een percussie-instrument met de klank van de Indische tabla. De bongo accentueert op zich weer de elektronische conversatie tussen een man en een vrouw. Het uitdagende en bij de eerste luisterbeurt wat koppige resultaat van "Hana" weet bij herhaling elke vorm van verveling te verdrijven.

Christophe Chassol
De Franse pianist en auidovisueel vrijdenker Christophe Chassol leerde op vierjarige leeftijd piano spelen en toen hij 21 was bezat hij een volwaardig orkest met 24 muzikanten. Chassol is de uitvinder van "Ultrascore": het "driedimensioneel harmoniseren van geluid, ritme en herhaling". Hij verweeft experimentele jazz met geluiden uit het dagelijkse leven - van vogelgekwetter, over carnaval tot speeches van Obama - zonder daarbij de vrolijke noot van het bestaan uit het oog te verliezen.
Muziek is tenslotte overal en altijd aanwezig. Na wat experimenten met Creoolse klanken uit New Orleans en exotische geluiden uit Indië, trekt Chassol naar Martinique, het geboorte-eiland van zijn ouders, om nieuwe klanken te vergaren. Zo kwam hij tot het fijne "Birds" uit zijn vierde album "Big Sun": het repetitieve gestjilp van de vogeltjes valt in rijm met een deuntje op de synth, terwijl de piano rond het geheel een mooie compositie weeft.



Jan Garbarek
De hoge tonen van de Noorse tenor- en sopraansaxofonist Jan Garbarek worden vaak geassocieerd met oosterse geluiden, in het bijzonder met de islamistische oproep tot het gebed. Als religieus contrast verzorgde hij samen met The Hilliard Ensemble in 1994 - het jaar waarin Gregoriaanse gezangen opnieuw populair werden - het Christelijke "credo" in een immens mooie fusie tussen de glasheldere klank van de jazz saxofoon en de polyfone stemmen van een middeleeuws koor.

Tussen 1973 en 1976 schreef de Nederlandse componist Simeon ten Holt, al spelend op het klavier, de Cante Ostinato. "Cante" refereert naar een kort muzikaal motief, "ostinato" verwijst naar herhaling. De Cante Ostinato, oorspronkelijk "Perpetuum" genaamd, is dan ook een repetitief, minimalistisch muziekstuk waarin een gevoel van een weergalmende echo ontstaat doordat de tweede piano vaak dezelfde noot speelt als de eerste, maar dan een tel later. Het werk wordt hier op integere, intens en tegelijk tedere manier ontrafeld door concertpianiste Arielle Vernède.

Helemaal zen worden we van de kalmerende deuntjes, delicaat en melancholisch gespeeld op de piano door door de Amerikaanse pianist Dustin O'Halloran en de in Brussel wonende componist en geluidstechnicus Adam Wiltzie, twee heren die zich verschuilen achter de tot verbeelding sprekende groepsnaam A Winged Victory for the Sullen. Met "The Haunted Victorian Pencil" versterken ze de spotnaam van de Britse conservatieve politicus Jacob-Rees Mogg. Aangenaam dromerige muziek is dit, of "ambient" zoals het label voorschrijft. Net als de muziek van John Cage trouwens. John Cage die, met een eerbetoon aan Eric Satie, onze blauwe duivels tot bedaren brengt met behulp van heel natuurlijke, repetitieve omgevingsgeluiden uit "In a Landscape (1948)".

Meredith Monk is een Amerikaanse componiste, zangeres en pianiste. Ze is vooral bekend van de capriolen die ze met haar stem uithaalt en haar zangtechniek is zover gevorderd dat ze haar stem als muziekinstrument kan gebruiken. Het esoterische "Earth Seen From Above" trekt de luisteraar mee naar hogere regionen.

Het goedlachse Noorse vocale Trio Midaeval brengt de compositie "Just", geschreven door David Lang. De drie engelstemmetjes induceren kippenvel met warm prikkelende fragmentjes van zang en abrupte stiltes, glad gestreken door smekende snaren en een pingelende metallofoon die zacht de woorden "Just your mouth. Just your love" beklemtoont.
David Lang baseerde "Just" op het "Hooglied" of "Shir-HaShirim, lied der liederen" uit het Oude Testament, een erotisch getinte en dus controversiële Bijbelse tweespraak tussen twee geliefden. "Just" is dan ook niets minder dan een heilige en kostbare ode aan de liefdevolle versmelting tussen man en vrouw. Hoewel het lied ook net de kuisheid van de herderin bejubelt.

Om op zijn beurt het mysterie van de Heilige Maagd Maria te eren, schreef Perotinus Magnus rond 1200 het "Beata Viscera", een "conductus" dat gezongen werd tijdens processies. Perontin was een vernieuwer in de westerse muziek en legde mee de basis van de muziek zoals we die vandaag kennen: met een vaste maat, een strofe en een refrein. Naast de ingewikkelde structuren en canons had hij bovendien ook oog voor inhoud en tekst, wat in de middeleeuwen zeer ongebruikelijk was. Perotinus of "Pierre" wordt geassocieerd met de school van de Notre Dame.

Zwoele, esoterische zang en levendige, opzwepende percussie kondigen "Sussan (Havoun Havoun)" aan, een nummer van de extatisch dansende weerwolf (Loup-Garou) of beter Loop Guru. Het Brits duo bestaande uit bassist en gitarist Salman Gita en programmeur Jamuud maakte in de jaren '90 deel uit van de set van menig dance-georiënteerd DJ.
Om het tribal-gevoel te verwerken kiest Rosemary Standley resoluut voor sobere eenzaamheid in "O Solitude", een serene en ontroerende ode die ze leende van de Britse barokcomponist Henry Purcell. Toch vertoeft de prachtige stem van Rosemary Standley in het warme gezelschap van de Braziliaanse cellist Dominique Pinto aka Dom la Nena.

O Solitude
O solitude, my sweetest choice!
Places devoted to the night,
Remote from tumult and from noise,
How ye my restless thoughts delight!
O solitude, my sweetest choice!


Drie Scandinavische dames zetten het afsluitende avondgebed in, de "Vespers Reponsory", voorgezongen uit een veertiende-eeuws Ijslands zangboek.

Moussa verkent voor ons de wereld van repetitieve muzieksequenties en hypnotiserende fractalen die je mee slepen naar een surrealistische, meditatieve wereld van vloeiende geometrische figuren, zowel muzikaal als visueel. De muziek is koppig en de piano geprepareerd terwijl de traditionele elementen van melodie, ritme en harmonie uit hun verhouding gerukt worden om nieuwe creaties te vormen.
"Sacraal en minimaal" is minimalistisch en repetitief, en toch niet altijd gemakkelijk. Maar laat je ontvoeren naar een ongekende wereld, en je raakt in diepe vervoering van al het moois dat je te horen krijgt!

Bb Bm B

Spotiy afspeellijst