Booze and Blues
17 januari 1920 was een heel bijzondere dag in de geschiedenis van de Verenigde Staten: op die dag kwam er immers een verbod op de productie, het transport, de verkoop en het nuttigen van alcoholische dranken. Vanaf die dag was het in The States dus verboden om alcohol te drinken: Amerika werd 'drooggelegd", een “drooglegging” of "prohibition" die dertien jaar van kracht was, tot in 1933. Het verbod op alcohol had uiteraard een heel belangrijke weerslag op het dagelijkse leven, op het sociale leven én dus ook op de muziek.
In deze afspeellijst slurpen we met genoegen van een ton aan sappige bluesnummers over de geneugten én de gevolgen van alcoholgebruk en alcoholonthouding.
Prohibition Blues - Jorma Kaukonen
De naam Jorma Ludwik Kaukonen klinkt waarschijnlijk niet zo bekend in de oren. Maar als ik je zijn bijnaam verklap, dan gaat er misschien wel een belletje rinkelen, want Jorma Kaukonen werd ook wel eens “Blind Thomas Jefferson Airplane” genoemd.
Het eerste deel van zijn naam, Blind Thomas Jefferson, brengt ons terug bij de “Father of the Texas Blues” en dat was Blind Lemon Jefferson van wie Jorma Kaukonen een grote fan was. En het tweede deel van zijn naam, Jefferson Airplane, ja dat deel werd gebruikt als groepsnaam voor de psychedelische rockband uit San Fransisco waar Jorma Kaukonen in 1965 mee aan de basis lag: Jefferson Ariplane.
Maar Jorma’s muzikale loopbaan was ruimer dan dat: samen met bassist Jack Cassidy vormde hij ook nog de groep Hot Tuna, en vanaf de jaren zeventig bracht Jorma Kaukonen ook solo werk uit. In 2002 verscheen op zijn album “Blue Country Heart” de “Prohibition Blues” waarin hij zijn achterdocht omtrent de onderliggende reden van de drooglegging niet verbloemt:
Prohibition Blues - Jorma Kaukonen
In de ogen van Kaukonen was de drooglegging dus louter een tool om via boetes geld te incasseren. Maar of de drooglegging mag beschouwd worden als een 'money making machine', dat valt nog te betwisten; het is immers een feit dat de staat immers veel taksen wint bij de verkoop van alcohol en door de drooglegging zag de overheid niet alleen de alcohol opdrogen, maar ook een gigantische berg aan inkomsten die ze voorheen via taksen op alcohol kon innen.
Waarom een drooglegging?
De overheid won dus geen geld bij het systeem van de prohibitie. Maar waarom werd die drooglegging dan ingevoerd?
Laat ons eens teruggaan naar de periode vóór de prohibitie, de jaren achttienhonderd. In die tijd was alleszins niemand gekant tegen de consumptie van alcohol. Men stelde zelfs dat het drinken van alcohol heel gezond was: alcohol had een grote voedingswaarde, het werkte genezend en het hielp tegen een indigestie. Alcohol gaf energie aan het lichaam. In 1820 was alcohol in Amerika goedkoper dan thee. Alcohol was gezond, en water daarentegen was heel ongezond, want van water werd je ziek. Het drinkwater in die periode was dan ook niet altijd van de meest zuivere kwaliteit, en maag-darminfecties en andere ziekten konden wel eens ernstige gevolgen aannemen. De alcohol die men dronk was tenminste steriel. Kreeg je een gast over de vloer, dan was het "not-done" om hem of haar water te presenteren: voor je gasten schonk je alcohol.
Alcohol werd zelfs door de dokters aangeraden als pijnstiller en als koortswerend middel - het doet me een beetje denken aan de cowboyfilms waarbij iemand vol whiskey wordt gegoten vooraleer men zijn tand zou trekken. Maar of een scheut alcohol echt voldoende was om de pijn van de tang van de tandarts te verdoven, dat is maar de vraag, want de alcohol die men in die jaren serveerde was helemaal niet zo sterk. Daar kwam pas verandering in rond 1840, want rond die tijd openden de eerste whiskey distilleerderijen die veel sterkere alcohol produceerden.
Cool Drink Of Water Blues - Tommy Johnson
- Cool Drink Of Water Blues - Tommy Johnson
- Saturday Blues - Ishman Bracey
- I Asked For Water - Howlin' Wolf
De deltabluesmuzikant Tommy Johnson was niet verwant met de legendarische bluesman Robert Johnson, niettegenstaande ook Tommy Johnson zijn ziel had verkwanselt aan de duivel, zelfs nog voor Robert Johnson hiervoor aan de beurt kwam. In zekere zin zijn beide heren langs Satan om dus toch bloedverwanten, met de duivel als zielenknijper tussen beide heren in.
En waar Robert Johnson werd omgetoverd tot een meesterlijke gitarist, maakte Satan van Tommy Johnson een onvervalste entertainer: uit euforie gooide hij zijn gitaar in de lucht, of bereed hij zijn instrument als een muilezel tussen de benen: dit waren natuurlijk trucjes die Tommy Johnson had geleerd van de “Father of the deltablues” Charley Patton. Want Tommy Johnson had geen band met Robert Johnson, maar wel met Charley Patton en Willie Brown, de legendarische deltabluesmuzikanten die actief waren op de plantage van Will Dockery.
Maar helaas leerde Tommy Johnson van Charley Patton niet alleen gitaarkunstjes, hij leerde ook hoe hij vrouwen kon versieren, en hij leerde drinken. Neen, geen water uiteraard, wel alcohol.
In 1928 maakte Tommy Johnson zijn eerste opnames voor Victor Records, samen met Papa Charlie McKoy. En tijdens die sessie speelde hij onder meer de “Canned Heat Blues”, je weet wel, dat nummer over het drinken van de alcoholhoudende brandspiritus waar je helaas ook blind van werd. Die Canned Heat Blues vormde, zoals ik reeds eerder vertelde, de inspiratie voor de groepsnaam van Canned Heat.
In 1956 was ook Howliln Wolf hetzelfde lot beschoren: “I asked for water” was de titel van zijn hit voor Chess Records. Een andere song, maar hetzelfde thema - en voor de titel liet de bluesgigant zich overduidelijk inspireren door Tommy Johnson.
Chasin' Whiskey With Whiskey - JP Soars
Alcohol… ze konden er in de Verenigde Staten best weg mee: in 1840 dronken de Amerikanen gemiddeld 7 gallons alcohol per persoon per jaar - dat komt overeen met een goeie 26 liter. 26 liter per jaar, dat is maar liefst drie keer meer alcohol dan we vandaag de dag per capita verzetten, en ook vandaag zijn we geen slechte consumenten als het over alcohol gaat. En die 26 liter, dat is natuurlijk een gemiddelde: er zijn geheelonthouders, en er zijn uiteraard ook mensen die aan de lopende band drinken. Mensen die hun kater verdrijven met een nieuw glas. "Chasin whiskey with whiskey", zeg maar.
Wat een traag slepend nummer, het neigt bijna om te vallen, maar houdt zich toch recht aan de stevige groove. En anderzijds maakt JP Soars een heel sterke indruk, met een gitaarsolo die je hoofd doet duizelen, die bijna pijn doet - net als de whiskey waarover hij zingt. Een pijn die alleen maar over gaat met een volgend glas!
JP Soars is een “contemporary blues artist” zoals dat heet: hij is geboren in 1969. En de blues heeft hem alvast veel geluk gebracht: in 1988 won hij bij een wedstrijd een Gibson gitaar én een duo-ticket voor een concert van BB King. Een beetje later was hij aldus de trotse bezitter van een gesigneerde gitaar. En die gitaar koesterde hij tijdens zijn verdere loopbaan als een schat die hij onder zijn bed bewaarde. JP Soars speelde aanvankelijk in een trash-metalband, later zou een collega hem de jazz van Django Reinhard leren kennen en nog later werd hij gepakt door de kracht van de blues. In “Chasin Whiskey With Whiskey” , een track uit zijn album “More Bees With Honey” uit 2011, hoor je de rauwheid en de kracht van Howlin' Wolf weergalmen.
One Bourbon, One Scotch, One Beer - John Lee Hooker
Alcohol was dus belangrijk in de VS, en de saloons waar de alcohol geserveerd werd vormden het centrum van het bestaan. In de saloon kon je voor nagenoeg alles terecht: niet enkel voor drank en eten, soms was de saloon de enige plek in de buurt waar je bijvoorbeeld een toilet kon vinden. Of je kon er je post laten brengen, er waren slaapkamerfaciliteiten en in sommige saloons kon je zelfs geld lenen.
In de saloon treffen we boogieman John Lee Hooker met zijn alles verzwelgende hit uit 1966: "One Bourbon, One Scotch, One Beer". In het nummer valt Hooker een vermoeide bartender lastig: het is bijna sluitingsuur en John Lee wil nog snel aan zijn portie alcohol geraken. Dan maar alles in één keer: "One bourbon, one scotch and one beer". Tja, als je vrouw er vandoor is gegaan…
De bestelling die John Lee plaatst, stond eigenlijk al eerder op het bierkaartje van Amos Milburn. een Rhytm and Bluespianist die samen met zijn Aladin Chickenshackers in 1953 veertien weken lang champagne mocht drinken omdat zijn hit, “One Scoth, One Bourbon, One Beer” de tweede plaats bezette in de R&B charts. En die Milburn, dat was een echte drinkebroer - althans in zijn oeuvre: Milburn blinkt uit in teksten over drank en feesten. Ik citeer uit zijn werk:
- Vicious Vicious Vodka
- Rhum and Coca-Cola
- Thinking And Drinking
- Let Me Go Home Whiskey
- Naast Bad Bad Whiskey had hij ook een nummer Good Good Whiskey
- En om af te ronden: Just One More Drink
En toch moeten we eerlijk zijn, Milburn zong graag over "the booze", maar in werkelijkheid wist hij zijn grenzen te bewaken als het om alcohol ging.
John lee hooker nam de bestelling van Milburn over en gaf er natuurlijk zijn geheel eigen twist aan: Hooker veranderde niet alleen de volgorde van de bestelling naar “One Bourbon, One Scotch and One Beer”, hij zette er bovendien een flinke boogie onder en vulde de stiltes in met eigen tekst, in zijn sublieme stijl die later de “talking blues” werd genoemd:
One Bourbon, One Scotch, One Beer - John Lee Hooker
Bad, Bad Whiskey - Buddy Guy & Junior Wells
De saloons waren natuurlijk plekken waar uitsluitend mannen vergaarden, en de sociale gevolgen waren overweldigend: de heren verkwistten er een groot deel van hun loon, ze kwamen dronken en berooid thuis en op die manier brachten ze veel schade aan in hun gezin en hun omgeving, zowel fysiek als sociaal.
“Bad, Bad Whiskey”. Buddy Guy en Junior Wells vatten het mooi samen in hun song uit het album “Buddy Guy and Junior Wells Plays the Blues” uit 1972: "Bad Bad Whiskey, made me loose my happy home".
Buddy Guy op gitaar en Junior Wells op mondharmonica, wat een wondermooi samenspel! Maar ook dit drinklied is eigenlijk van de hand van…. Jawel, ook van de anders nuchtere blueszanger en pianist Amos Milburn, die het uitbracht in 1950.
Op Youtube is de guitgige man met zijn blinkende oogjes trouwens te bewonderen in een leuk filmpje!
Bad Bad Whiskey werd dus gecoverd door Junior Wells en Buddy Guy, en het tweetal vormde één van de belangrijkste duo’s van de naoorlogse blues.
Junior Wells vertelde ooit dat hij als schooljongen in 1948 een mondharmonica wou kopen in een pandjeshuis, maar het ding dat hij op het oog had kostte twee dollar. Dus spijbelde hij om tijdens de schooluren te gaan klussen, en aan het eind van de week had hij anderhalve dollar bij elkaar gespaard. Hij ging naar de winkel, maar de verkoper weigerde de prijs te laten zakken. Junior Wells probeerde nog te argumenten en zei dat hij de mondharp echt moest en zou hebben, maar de man gaf niet toe. En toen de de winkelier zich omdraaide, graaide Junior Wells de mondharmonica en stopte hem stiekem in zijn zak. Een beetje later moest hij zich verantwoorden in de rechtbank en de rechter vroeg waarom hij de mondharp had gestolen. Waarop Junior Wells opnieuw antwoordde: ik moest en zou die mondharmonica hebben. De rechter vroeg om een stukje muziek te spelen, en nadat Junior Wells een deuntje had geblazen, gaf de rechter een halve dollar aan de verkoper met de melding “case dismissed”!
Junior Wells en Buddy Guy brachten meerdere prachtige albums uit, tot Junior Wells in 1998 overleed. Maar Buddy Guy is nog steeds alive and kicking - sterker nog: dit jaar, 2022, bracht hij alweer een nieuw album uit, "Messin' With The Blues". Buddy beloofde ooit aan BB King dat hij de blues zou blijven eren tot aan zijn dood, en de intussen 86 jarige man houdt zich heel stevig vast aan zijn woord!
What Good Can Drinkin' Do - Janis Joplin
"What good can drinkin' do", je hoorde de scherpe stem van Janis Joplin. Janis schreef het nummer in 1962 nadat ze zich een avond stuporeus had gedronken. Om dan ‘s ochtends tot het besef te komen dat de drank de blues niet heeft kunnen verdrijven.
Lovin' Whiskey - Rory Block
Alcohol heeft heel wat schadelijke gevolgen, zowel op het individu, rechtstreeks en onrechtstreeks, als op de omgeving van de alcoholist. De kwalijke gevolgen van alcohol hebben ook al heel wat relaties stuk gemaakt. Rory Block heeft het aan den lijve moeten ondervinden. Ooit hield ze van een man, ze had een gelukkige relatie. Tot ze gewaar werd dat sommige dingen niet klopten: hij bleef de hele nacht weg, had meer aandacht voor andere mensen - vrouwen - en vooral voor de drank. Ze vroeg hem face to face of hij een alcoholprobleem had. Maar ze kreeg het standaard antwoord: “Neen hoor, ik kan stoppen wanneer ik maar wil”. De alcoholduivel bleef hun relatie vergiftigen, en op een dag nam Rory Block contact op met een hulplijn. De persoon aan de andere kant van de lijn gaf haar een pasklaar antwoord: je kan je alcoholverslaafde partner niet redden, en hij trekt je mee de dieperik in. De woorden in haar afscheidsbrief waren hard en pijnlijk:
Lovin' Whiskey - Rory Block
In 1986 zette Rory Block de woorden uit haar brief om in muziek, voor het pakkende nummer "Lovin’ Whiskey" dat ze uitbracht op het album “I’ve Got A Rock In My Sock”.
De populairste rockzangeres van Nederland, Anouk, bracht de aanklacht in 2001 opnieuw naar voren, tijdens een live optreden in het muziekprogramma “t Dak Eraf" Het was trouwens de presentator Eric Corton die haar op akoestische gitaar begeleidde. Een prachtige versie is dat, gezongen met de diepe stem van Anouk en gebracht met de pijnlijke sereniteit van Rory Block. Andermaal, "Lovin’ Whiskey"!
Maat laten we terug gaan naar Amerika naar de drooglegging. De staat Maine in het noordoosten was de eerste staat in de VS die een alcoholban oplegde, in 1851 was dat.. En daar zaten die mannen dan.. plots… zonder hun dagelijkse portie whiskey.
Without Whiskey - Raman.
Zonder whiskey. Without Whiskey. Drinken doet een beetje zeer, maar nuchter leven nog veel meer, moeten ze daar gedacht hebben. Ja sorry, dat buikgevoel, Die rauwe emotie, die moest er even uit. En hier kwam de emotie recht uit buik én uit de keel van de beloftevolle Gentse bluesrocker Simon Raman: "Without Whiskey". Wat een prachtig nummer, en vocaal zo sterk! Zwalpend tussen borststem en schurende kopstem! Zeg nu zelf, de jeugd die opnieuw de kracht van de oeroude blues ontdekt en er een eigen moderne twist aan geeft, biedt dat geen mooi toekomstperspectief aan de blues? En dit alles komt tot gisting in de Gentse achtertuinen, waar de vierentwintig jarige Simon Raman zijn thuisbasis heeft.
De beslissing om de productie en verkoop van alcohol in de staat Maine te verbieden, die beslissing stuitte uiteraard meteen op boze reacties van opstandige drinkers. En niet alleen de Belgen hebben de neiging om op zoek te gaan naar achterpoortjes in de wet, ook de Amerikanen gingen na het instellen van het alcoholverbod meteen op zoek naar alternatieven. De verkoop van alcohol was immers verboden, maar op dat ogenblik het nuttigen ervan nog niet. Dan verkoop je toch gewoon wat kaas en crackers, en geef je de alcohol er gratis bij?
Of je verstopt de fles alcohol stiekem in de hoge schacht van je laars - dat brengt ons trouwens bij de semantische oorsprong van het woord “bootlegger”. Die term, “bootlegger”, die werd dus gebruikt voor mannen die illegaal alcohol verkwanselden. En later zou hetzelfde woord gebruikt worden in de muziekindustrie: een bootlegger is vandaag de dag iemand die illegale platen of CD’s vervaardigt.
En als we spreken over illegale platen of bootlegs, dan denken we natuurlijk aan zijne hoogheid Bob Dylan.
Bourbon Street - Bob Dylan
Nadat Dylan in juli 1966 gewond raakte bij een mysterieus motorongeval, trok hij zich terug in "The Big Pink", een lelijk roos geverfd huis in New York. En daar, in de kelder van dat huis, ging hij samen met The Band aan het jammen. Dylan en de band speelden er meer dan honderd tracks in een geheel eigenzinnige en vernieuwende stijl: intiem, vaak humoristisch, en veel meer in de richting van de rootsmuziek en de Americana.
 |
| The Big Pink |
De opnames die in de kelder van the Big Pink gemaakt werden, verschenen aanvankelijk enkel op “bootleg” LP’s. Tot, in januari 1975, Bob Dylan plots de toestemming gaf aan Columbia Records om de opnames samen te persen op het album “The Basement Tapes”. En op die “Basement Tapes” kan je ook het nummer “Bourbon Street” terugvinden. Bourbon Street, dat een straat in New Orleans die bekend staat om de talrijke bars en stipclubs. En toen Bob Dylan in de kelder van The Pink House over deze straat gin zingen, ja, je kan het al raden… de sfeer was heel los, en drank vloeide rijkelijk.
Je kan dit een slepende blues noemen, deze Dylaneske Bourbon Street, en de alcoholwalm lijkt wel mee door de luidsprekers naar buiten te komen. En het moet een whiskeywalm zijn geweest, want wist je trouwens dat Bob Dylan ook een eigen whiskeymerk heeft? “Heaven’s Door”, zo heet het goedje. echt Waar. En het schijnt nogal prijzig te zijn…
 |
| Bob Dylan |
Maar laten we terug de rode draad oppikken: de drooglegging in Amerika. In 1861 brak de Amerikaanse burgeroorlog uit. Ellende alom, en dus ging de bevolking op zoek naar troost in alcohol. Alcohol om even te ontsnappen, alcohol om te vergeten. Wie zei ook weer dat alcohol slecht is voor het geheugen?
No More Whiskey - Sunnyland Slim
Sunnyland Slim is geboren als Albert Landrew in 1907. Zijn grootouders waren slaven, zijn vader was een predikant en het was in de kerk dat hij als jonge snaak piano mocht spelen. En thuis oefende hij zijn vingerzetting door de pianotoetsen op een schoendoos te tekenen.
Zijn mama overleed echter vroeg aan een longontsteking en toen zijn papa hertrouwde werd Sunnyland Slim door zijn stiefmama mishandeld. Toen hij elf jaar was, liep hij dan ook weg van huis. En zo belandde hij in de cafés van Memphis waar hij in de ban raakte van de blues van Little Brother Montgomery. Toen op een avond Montgomery”s stem al een beetje hees begon te worden, kreeg Sunnyland de vraag of hij kon zingen. Sunnyland Slim nam eerst de zang op zich, en enkele uren later ook de piano. Little Brother Montgomery was stomverbaasd. En vanaf die dag werden de beide muzikanten een team.
Turpentine Moan - Canned Heat
En geloof het of niet, maar via Sunnyland Slim komen we weer uit bij… de mannen van Canned Heat. Want in 1968 speelde Sunnyland Slim mee de piano op hun album “Boogie With Canned Heat”.
Voor één keer dus geen alcohol om de zorgen te vergeten… neen, Al Wilson en Henry Vestine drinken terpentijn nadat het liefje is weggelopen. Met een klontje suiker om de smaak op te peppen, natuurlijk.
Beer Drinking Woman
- Beer Drinking Woman - Memphis Slim
- Whiskey Head Woman - Tommy McClennan
- Whiskey Headed Woman - Canned Heat
- Whiskey Head Woman - Tiny Legs Tim
Vrouwen stonden dus op de barricades in de strijd tegen alcohol. En hun anti-saloon beweging was tegen 1895 uitgegroeid tot een organisatie met nationale invloed. Vrouwen gekant tegen alcohol. Maar misschien niet alle vrouwen: Memphis Slim zong in 1940 voor Bluebird Records het hilarische verhaal over zijn ontmoeting met een bierdrinkende vrouw, a “beer drinkin woman”. En in haar bijzijn was de 45 dollar die hij op zak had, wel heel snel opgesoepeeerd. Tja, daarmee zal de Chicago bluespianist zijn lesje wel geleerd hebben.
"She was a beer drinking woman, I don’t want to see her no more". Een waar gebeurd verhaal, zo vertelde Memphis Slim op het album “Raining the Blues” uit 1989. Hij maakte de eerste opname van “Beer Drinkin’ Woman” in 1940, en rond dezelfde periode zat deltabluesman Tommy McClennan opgescheept met een whiskey-verslaafde vrouw: de "Whiskey Head Woman".
Whiskey Head Woman - Tommy McClennan
"Whiskey Headed Woman" werd trouwens vakkundig gecovered door alweer Bob 'The Bear" Hite van Canned Heat, en uitgebracht in 1968 op het album “Boogie With Canned Heat”. En ook de recent overleden Gentse bluesman Tiny Legs Tim zong het nummer op zijn EP "Diggin Deeper" uit 2013.
Het achttiende amendement: de drooglegging in de Verenigde Staten
De ban op alcohol werd trouwens niet alleen door de vrouwenbeweging gepromoot, ook racistische motieven werden aangedragen: ietwat overdreven paternalistisch wou men door het verbieden van alcohol de zogezegd kwetsbare zwarte bevolking beschermen tegen de gevaren van de drug, en de witte bevolking tegen gevaren van al te dronken zwarte mannen. En die stelling werd natuurlijk gretig gedeeld door de Ku Klux Klan. Die wist zelfs te verkondigen dat het alcoholverbod tot minder criminaliteit zou leiden, waardoor zijzelf, de KKK, minder lynchpartijen zouden moeten uitvoeren…
Het aantal supporters voor de drooglegging nam gestaag toe - zij werden trouwens de “Drys” genoemd, de drogen. Die drys vond je vooral in het zuidwesten van de verenigde staten. De vrouwen namen het voortouw, de protestantse kerk en de KKK steunden het initiatief. Alcohol werd gedemoniseerd. Maar er waren ook tegenstanders: de “Wets” of "de natten". Die "wets" vond men voornamelijk in de steden, onder de bierbrouwers uiteraard, onder leden van de de rijke Rooms Katholieke kerk - de kerk van de immigranten - en de Duitse Lutheriaanse kerk. En om echt een effect te bereiken, zo dachten de "drys", zou het noodzakelijk zijn om in heel Amerika een alcoholverbod op te leggen. Toen de eerste wereldoorlog uitbrak, zagen de droogleggers hun kans, de tijd was er rijp voor.
De eerste wereldoorlog zorgde immers voor een gevoel van nationale eenheid. Er werd propaganda gevoerd tegen alles wat Duits was - en dus met name ook tegen de Duitse bierbrouwers. Bovendien lonkte het excuus dat er moest gerantsoeneerd worden op graan om de troepen te bevoorraden. En daarenboven was het ook om de goede zeden te doen, tenslotte waren de soldatenjongens ver weg in het buitenland, in het bekoorlijke Frankrijk en een vloek op het gebruik van alcohol in het thuisland kon als goed voorbeeld dienen voor het gedrag dat van die jongens verwacht werd.
Op 16 januari 1919 ging het achttiende amendement van de Amerikaanse grondwet van kracht: alcohol werd er illegaal.
Er kwam een reeks aan maatregelen en regeltjes, samengebracht in de zogenaamde “Volstead Act” om de ban op alcohol op te leggen aan de bevolking. Meteen werd de vijfde grootste industrie lamgelegd, een maatregel die qua impact op de economie vergeleken kan worden met het einde van de slavernij. En toch volgde de industrie aanvankelijk het idee van de drooglegging. De assemblage fabrieken die tijdens de industriële revolutie als paddenstoelen uit de grond rezen, denk aan de autobouwer Ford bijvoorbeeld, die fabrieken hadden nood aan nuchtere, efficiënte arbeiders om het bandwerk te verrichten. Een ban op alcohol leidde tot minder ongevallen op het werk en tot een betere efficiëntie en dus een hogere winst.
Prohibition Blues - Jeremy Sherman
De Britse muzikant en autodidact Jeremy Sherman werd geboren in 1956, lang na het einde van de drooglegging. Maar zijn muziek zuigt je zonder meer mee in de uitbundige, feestelijke sfeer van de jaren twintig. Jeremy Sherman stelde in 2011 zijn album “Music of the Prohibition Era (1920 - 1940)” samen, en uit dat album presenteer ik je graag de ietwat melancholische “Prohibition Blues”.
De swingende "Prohibition Blues" zet je meteen in beweging, en zo ging het er dus ook aan toe in de Roaring Twenties. Dit was immers de "jazz-era", met de opkomst van de grote balzalen om de massa te ontvangen, en van de nachtclubs waar tot in de vroege uurtjes muziek werd gespeeld, waar werd gedanst en…waar je toch stiekem en minder stiekem alcohol kon proeven. Maar daarover vertel ik je zo meteen meer.
De drooglegging: de toepassing en de achterpoortjes
Met het begin van de drooglegging daalde initieel ook de criminaliteit, en ook het aantal alcohol-gerelateerde overlijdens verminderde. Maar wanneer de overheid iets verbiedt wat zeer in trek is bij de bevolking, dan ontstaat er al gauw een zwarte markt. Ook alcohol kon je dus al gauw kopen op de illegale markt. Aanvankelijk werd beweerd dat het de immigranten waren die de alcohol-wetten overtraden - zo gaat dat dan. Dus kwamen er wetten om de overtreders onder de migranten het land uit te zetten - drogredenen die ook vandaag de dag wel eens misbruikt worden om mensen met een andere cultuur te viseren. De xenofobe wetten die men opstelde, werden gretig gesteund Ku Klux Klan die in de jaren twintig veel aan macht had gewonnen. De KKK rekruteerde trouwens zelf ook activisten, ze zorgde voor voetvolk en zo voor soldaten die hele Afro-Amerikaanse gemeenschappen terroriseerden.
Er werden wel veel aanklachten opgesteld tegen individuele gebruikers, gewone burgers, en het gerecht had de handen vol. Maar de straffen bleven heel licht. Anderzijds werd er nauwelijks opgetreden tegen de leveranciers en de producenten. En aan het illegaal stoken van alcohol kon je veel geld verdienen.
Dus... mensen begonnen zich te organiseren om de wet te omzeilen. Eén van die creatievelingen was een zekere William McCoy, een man die tijdens de Amerikaanse burgeroorlog had dienst geleverd bij de zeemacht. Toen de drooglegging van kracht werd, kocht William McCoy een visserssloep die hij helemaal leeg haalde om het ruim te vullen met rum die hij naar het vasteland wou smokkelen. Na de ombouw van zijn boot was er aan boord enkel nog een plekje vrij voor een machinegeweer. Maar het werd hem te heet voor de boeg, want voor de kust van Florida was de douane heel actief. McCoy bedacht een commercieel trucje: hij ging zijn lading rum kopen in de Caraïben, volstrekt legaal en de rum was er heel goedkoop, en hij vaarde met zijn begeerde vracht tot drie mijl voor de kust van Amerika. Dichtbij dus, maar nog steeds in internationaal vaarwater. En daar, voor de kust van de VS, ging McCoy voor anker, terwijl kleinere en meer wendbare bootjes bij hem de alcohol kwamen kopen om stiekem aan land te brengen. De drijvende winkel van McCoy draaide goed en de man verdiende een fortuin. McCoy verwierf faam, want de rum die je bij hem kon kopen was betrouwbaar en zuiver - de enige echte, of “The real McCoy” zoals ze in de Angelsaksische landen wel eens zeggen. En de kustwacht, die hield hem vol nijd in de gaten, maar ingrijpen konden ze niet.
Natuurlijk kreeg McCoy ook concurrentie: ook andere boten gingen voor de kust voor anker om Caraïbische rum te verkopen. En om klanten te lokken, werden aan dek feestjes georganiseerd, met muziek, drank uiteraard, en zelfs prostitutie. Op een bepaald ogenblik was het aanbod aan alcohol groter dan de afnemers aan land konden brengen, en er ontstond flink wat rivaliteit: zo dienden de geweren aan boord uiteindelijk niet meer om de boten te beschermen tegen de kustwacht, maar om zich te verdedigen tegen rivaliserende bendes. Uiteindelijk greep de overheid toch in, met een geheel eigen en creatief trucje: men verlegde de kustlijn en dus de grens met het internationale water naar 12 mijl diep in zee.
Niet alleen op zee, maar ook in het bergachtig gebied van de afgelegen Apalachen werd alcohol illegaal verhandeld. Families stookten er op grote schaal, waarna het goedje getransporteerd werd met omgebouwde auto’s . En om een achtervolging van de politie te vermijden, reed men zonder remlichten. Neen, niet om onzichtbaar te zijn. Het was een gevaarlijk trucje: de politiewagen die de smokkelaars achtervolgde kon zo niet opmerken wanneer hun voorligger remde voor een haarspeldbocht - met het risico om zelf uit de bocht te gaan.
De illegaal gestookte alcohol kreeg de bijnaam “Moonshine”. Misschien omdat het goedje geen daglicht verdroeg. Anderen verklaren de naam door de onbenulligheid ervan: wat zit er in je kist? O, niks, niet meer dan wat maneschijn.
Moonshine Got Me - Daniel Norgren
De Zweedse bluesartiest Daniel Norgren brouwt in zijn huisje geen whiskey, maar wel steengoeie muziek. Maar hij zingt wel over illegaal gestookte whiskey: zijn Moonshine stijgt slechts heel langzaam naar het hoofd, tot de ritmische zang en de cyclisch scheurende oversturing op de treblesnaren je hoofd helemaal doen duizelen. "Moonshine Got Me". Of gaat het dan toch gewoon over niets meer dan wat maneschijn?
Moonshine… iedereen wist waar het over ging. De handel in illegale alcohol werd trouwens gecoördineerd met behulp van een dik woordenboek aan geheime codes. Om de illegale zaakjes op te rollen, zette de overheid dan weer codekrakers aan het werk. Eén van die codekrakers was een dame, Elisbeth Freedman. Op een dag schonk Elisabeth Freedman klare wijn door live in de rechtbank op een krijtbord de structuur van de codes te ontcijferen. De overheid die hiermee het spel had doorzien, verhoogde als reactie de boetes op illegale alcoholhandel, maar net daardoor werd de wet van de drooglegging nog minder populair bij de bevolking. Elisabeth Freedman, die had met haar gave zoete broodjes gebakken: zij kreeg tijdens de tweede wereldoorlog een baantje bij de kustwacht waar ze de codes van de Duitse spionnen wist te onderscheppen.
Maar we dwalen alweer af… terug naar de drooglegging. Er waren immers nog meer trucjes om het alcoholverbod te omzeilen. Zo was het wel toegelaten om wijn te serveren voor de misdienst of om wijn voor te schrijven als medicatie. Waar dokters aan het begin van de jaren 1900 overtuigd waren dat alcohol weinig curatieve effecten bezat, sloeg de mentaliteit in 1922 met deze helemaal om: alcohol werd plots een geliefd geneesmiddel voor aandoeningen gaande van kanker over diabetes, van slangenbeten tot borstvoedingsproblemen. En zo deden sommige artsen gouden zaken, terwijl de miswijn werd geschonken door priesters die zich meer laafden aan de alcohol dan aan het geloof.
 |
| George Remus, "King of the Bootleggers" |
Malted Milk - Robert Johnson
Een ander bedrijf was succesvol in de verkoop van “malt cereals”: een combinatie van graan met water en gist. En op de verpakking stond in grote letters een waarschuwing te lezen: je mocht het goedje niet opslaan in een donkere, koele ruimte gedurende 21 dagen, want dan ontstaat er alcohol door de fermentatie. Samen met de verkoop van de malt cereals nam toevalligerwijs ook het aantal wijnbouwers plots toe; de firma werd steenrijk.
Ondanks de drank lijkt Robert Johsnon alleszins niet te wankelen in het gevarieerde ritme dat hem drijft. En wat een koppig, wispelturig maar toch fijn akoestisch gitaartje, niet?
Liquor Store Blues - Sleepy John Estes
 |
| Sleepy John Estes |
De Liquor Store Blues is een nummer uit 1940. En mocht je je afvragen waar John Estes de naam “Sleepy” vandaag haalde? Wel, hij viel inderdaad geregeld in slaap, en dat kwam niet door een teveel aan malted milk: volgens sommigen leed John Estes aan narcolepsie, maar hijzelf vertelde dat hij zo’n druk leven leidde - werken overdag en musiceren ‘s nachts - dat hij niet anders kon dan tussendoor geregeld een dutje te doen.
En zoals ik al zei… dit zijn de jaren twintig. Dit is de jazz-era. De periode van de grote balzalen en de levendige nachtclubs. De periode van de seksuele revolutie. En tijdens al dat feestgewoel, tja, daar kon alcohol moeilijk ontbreken. Al gauw bleek dan ook dat de bevolking massaal op zoek ging naar drank en plezier.
En die geneugten vond men in de nachtclubs. In de grotere clubs werd naar een lidkaart gevraagd, maar in de zogenaamde speakeasy’s moest je een wachtwoord fluisteren door de spleet van de deur om binnen te mogen. En in tegenstelling tot de voormalige saloons, trokken die speakeeasy ook vrouwen aan. De bars trokken dus veel volk, mannen en vrouwen, en de clubs waren populairder dan de restaurants. Het is ook in deze periode dat het concept van de “party” is ontstaan: want in de speakeasy’s werd gedanst, geflirt en jazz of blues gespeeld, het personeel ontving veel fooien en onder de muzikanten ontstond een competitie om er te mogen spelen. En om beter te kunnen dansen, lieten de vrouwen hun haren korter knippen en trokken ze korte kleedjes aan: de speakeasy’s waren de uitgaansplek voor de “flapper girls” waar ik in een vorige aflevering over vertelde. De muzikanten waren trouwens doorgaans zwart, het publiek wit tot gemengd. En alle inkomsten, zowel van de club als van de alcoholverkoop, vloeiden finaal naar de gangsterbendes. De rivaliteit tussen de bendes was enorm, wat mee de gewelddadige criminaliteit tijdens het nachtleven verklaarde.
Muziek en jazz, muziek en blues… ze gingen hand in hand.
Booze and Blues - Ma Rainey
In 1924 vermelde Ma Rainey in een liedje hoe ze ‘s ochtend ontwaakt in de cel, nog dronken van het feestje de nacht voordien. Zestig dagen achter de tralies, tot daar aan toe, maar zestig dagen zonder drank, dat kon ze niet overleven.
Booze and Blues - Ma Rainey
Barrel House Blues - Rosa Henderson
Barrel House Blues - Rosa Henderson
Alcohol And Jake Blues - Tommy Johnson
En nog een weetje: om de vieze - smaak van de industriële alcohol te verbergen, voegde men fruitsap toe aan het drankje. Aldus werden cocktails populair dankzij de drooglegging, en Amerika groeide tijdens de drooglegging uit tot de grootste importeur van cocktail-shakers!
We keren nog eens naar Tommy Johnson, want de alcoholduivel bleef de bluesman achtervolgen. Maar eerst kreeg hij de kans om nog twee keer terug de studio in te duiken: de eerste keer opnieuw voor Victor Records, en de laatste keer voor Paramount. Tijdens die derde opnamesessie, we zijn nu al in 1930 aanbeland, speelde Tommy Johnson zijn nummer “Alcohol And Jake Blues”.
"It instantly relieves Cholera, Cholera Morbus, Cramps and Pains, Chronic Diarrhoea, Dysentery and Cholera Infantum, Diarrhoea in Teething, and all Summer Complaints, Dyspepsia, Flatulency, Sluggish Digestion, Want of Tone and Activity in the Stomach and Bowels, Oppression after Eating, Rising of Food, and Similar Ailments, Colds and Chills, Feverish Symptoms, Pains in the Bones, Catarrhal Symptoms, Rheumatic and Neuralgic Symptoms, Soreness and Pains in the Muscles and Joints."
Vandaag verwacht je een dergelijk lijstje aan kwalen eerder bij de nevenwerkingen, dan bij de indicaties van een medicament. Maar helaas, ook de Jake Ginger had wel degelijk nefaste bijwerkingen. En één ervan, was de “Jake Leg Paralysis”, een verlamming van de onderbenen.
Omdat het misbruik van de goedkope Jake geheel uit de hand dreigde te lopen, legde de overheid ook de verkoop van dit zogenaamde medicament aan banden. Daarop poogde een producent om de alcoholtest te omzeilen door een aan de drank op zijn beurt een fosfaat-ester toe te voegen. Men ging er van uit dat de toevoeging van dit chemisch product onschadelijk was, maar helaas… door de consumptie ervan raakte een groot aantal gebruikers verlamd aan de handen en de voeten: de “Jake Paralysis”. Het verhaal gaat dat je de lijders aan de ziekte van heel ver hoorde komen: hun tenen en hielen sleepten bij elke stap hoorbaar over de straatstenen. En een geneesmiddel… dat was er niet.
Na de sessie voor Paramount was Tommy Johnson in de waan dat hij zijn recht tot opname had verloren - een gerucht dat hem vermoedelijk door Paramount Records zelf was ingefluisterd. Tommy Johnson zou geen verdere opnames meer maken, en erger nog: op een dag zette hij in een dronken bui zijn handtekening onder een overeenkomst met de Mississippi Sheiks waardoor zij de melodie van “Big Road Blues” konden overnemen in hun nummer “Stop and Listen Blues”. Alcohol was ook hier de boosdoener!
Al Capone Blues - Eric Gemsa
 |
| Al Capone |
Maar door de vele doden keerde het publiek zich uiteindelijk toch tegen hem. Hij wed veroordeeld, niet omwille van alcohol of omwille van het moorden, maar omwille van belastingfraude.
De “Al Capone Blues” van componist Eric Gemsa neemt ons mee in de scene van een misdaadfilm uit de jaren twintig.
Einde van de drooglegging
En toen in de jaren dertig waren meer werkkrachten nodig waren om de economie op te krikken, maakte president Franklin Delano Roosevelt er een einde aan: de drooglegging werd teniet gedaan na 13 jaar, tien maand en negentien dagen.
Toch wel verrassend: het18e amendement dat alcohol verbood ws er gekomen op 13 maanden tijd: heel snel, maar het was dan ook oorlogstijd. Het 21e amendement dat alcohol opnieuw legaal maakte, kwam er op slechts 8 maanden. Ik denk dat men er echt wel af wou van de ban op alcohol?
Aan het einde van de drooglegging waren de 13000 kleine brouwerijen genekt, enkel de grote bleven over. De grote winnaars waren misschien de frisdranken zoals Ginger Ale enCANADA Dry, en ook Coca Cola groeide en positioneerde zich steviger op de markt.
Let’s Get Drunk AGain - Sam Chatmon
 |
| Sam Chatmon |
Na de drooglegging ontstonden er trouwens duidelijke regels rond het gebruik van alcohol: er werden afspraken gemaakt rond leeftijdsgrenzen en waar en wanneer men alcohol mocht drinken.
Bottle It Up And Go - Tommy McClennan
- Bottle It Up And Go - Tommy McClennan
- Bundle Up And Go -John Lee Hooker
- Bottle Up And Go - John Lee Hooker and Canned Heat
- Step It Up And Go - Blind Boy Fuller
- Step It Up And Go - Sonny Terry and Brownie McGhee
- Shake It Up And Go - B.B. King
- Step It up And Go - The Everly Brothers
- Step it up And Go - Bob Dylan
Ik geef met plezier de deltabluesman Tommy McClennan het laatste woord. Naast zijn “Beer Drinkin’ Woman” had de man zelf trouwens ook veel verwantschap met alcohol. Hij kreeg veel bijnamen waaronder “Sugar” en misschien vooral “Bottle Up”, naar zijn meest bekende nummer: “Bottle It Up And Go”, een frase voor iemand die snel uit een benarde situatie op een waardige manier weet te ontsnappen”. . Mclennon speelde “Bottle It Up And Go” tijdens zijn eerste opnamesessie voor Bluebird in 1939.
"Now the nigger and the white man playin' seven-up, nigger beat the white man [but he's] scared to pick it [the winnings] up” komt uit een worksong uit 1870. Big Bill Broonzy herinnerde zich dat hij McClennan waarschuwde voor de racistische tekst, maar helaas… tijdens een feestje in de Windy City speelde McLennan stout het nummer, waarna hij het hazenpad moest kiezen: hij verdween door het open venster met zijn vernielde gitaar nog rond de hals. "Bottle it up and go", het was meteen heel toepasselijk voor de blueszanger zelf.
Misschien doet het nummer je ook aan John Lee Hooker: ook John Lee nam het op in zijn repertoire, en zoals typerend voor Hooker gaf hij meerdere titels aan de song. Op het album “The Country Blues of John Lee Hooker” heet het nummer “Bundle Up And Go”, later speelde hij het in een band onder de noemer “You Gotta Shake It Up And Go”. “Bottle Up And Go” van John Lee Hooker verscheen uiteindelijk op meerdere albums en was voor John Lee vaak een kapstok om lyrics uit zijn vroegere repertoire aan op te hangen. En alweer, op het album “Hooker and Heat” uit 1971 kan je genieten van het samenspel “Bottle up and go”.
Trouwens; in 1940 doopte Blind Boy Fuller het nummer om tot “Step It Up And Go” en men fluistert dat ook “Too Much Monkey Business” van Chuck Berry gebaseerd is op “Bottle Up And Go” van Tommy McClennan. Nog meer bluesmannen kozen trouwens discreet voor het hazenpad van Tommy McClennon: Sonny Terry en Brownie McGhee ontsnapten met “Step It Up And Go” in 1942, B.B. King greep bij zijn ontsnapping Ike Turner als pianist bij de arm op “Shake It Up And Go” - maar de helft van de tijd verslikt hij zich in de lyrics en zingt hij alsnog “Bottle up and go”. In 1998 deed hij het dan maar opnieuw voor het album “Blues On The Bayou” en Bob Dylan liet zich door The Everly Brothers inspireren, zij maakten een uptempo versie van het nummer voor het album “Instant Party” in 1962 waarna Dylan het in 1992 op zijn album “Good As I Been To You” plaatste.
En met “Bottle up and go” kies ook ik op een waardige manier het hazenpad!
Bb Bm B
Luister ook naar de podcast "Into the Soul of the Blues"!