De Blues doorheen de geschiedenis - Ma Rainey, the Queen of the Blues (1886 - 1939)

Spotify-afspeellijst

Wat vooraf ging

Ma Rainey

De moeder van alle bluesvrouwen in de jaren 1910 was Ma Rainey.

Ma Rainey
Ma Rainey was een heel energetische zangeres die een diepe indruk naliet op haar nakomelingen. Ze was getrouwd met William "Pa" Rainey, maar haar openlijke seksuele voorkeur voor andere vrouwen liet alvast geen enkele ruimte voor verbeelding. Ma Rainey zong teksten over haar liefde voor vrouwen, terwijl ze obsceen danste voor een opgehitst publiek. En dat in een periode waarin het enkel mannen was toegestaan om op te scheppen over hun seksuele avonturen - bij vrouwen was een dergelijk alvast ongezien.

Ma Rainey is geboren in 1886 onder de naam Gertrude Pridgett en begon al vóór 1900 op te treden. De ouders van Gertrude maakten allebei deel uit van een minstrel show, dus was het niet verwonderlijk dat ook Gertrude al op haar veertiende als actrice rond trok met een tentshow.

In die tentshow maakte Gertrude kennis met William “Pa” Rainey, de man waarmee ze in 1904 huwde. Gertrude werd logischerwijze “Ma Rainey” en het koppel trok door het zuidoosten van de VS met tentshows, circussen en vaudeville theaters, onder meer met de bekende "Rabbit’s Foot Minstrel Show" waar het koppel werd voorgesteld werden als “Black Face Song and Dance Comedians, Jubilee Singers [and] Cake Walkers”. Vanaf 1914 trokken Ma en Pa Rainey door het land als Rainey and Rainey, the Assasinators of the Blues. Maar laat ik je niet op het verkeerde been zetten met die naam, het duo had geenszins de intentie om de blues uit te roeien, of dan toch niet als muziekgenre. Veeleer poogde het duo om met hun muziek het bluesgevoel te verdrijven, een gevoel dat  meerdere mensen kwelde en ook vandaag nog kwelt.

Rond die periode ontmoette Ma Rainey ook de jonge ontluikende zangeres Bessie Smith. Het gerucht deed de ronde dat Bessie Smith door Ma Rainey werd ontvoerd om aan te sluiten bij Ma en Pa Rainey - een gerucht dat later door Bessie's schoonzus ontkend werd.

William "Pa" Rainey en Gertrude "Ma" Rainey

Ma en Pa Rainey waren een sterk duo. Ze konden alles aan: komische acts, dans, zang en, muziek. Ze bouwden samen een hele tentshow op. Maar van een relatie, en vooral van een seksuele relatie, was er weinig of geen sprake. Ma Rainey uitte zich openlijk  lesbisch, of op zijn minst biseksueel. En nadat in 1916 haar huwelijk eindigde, ging Ma Rainey haar eigen weg op.

Ma Rainey had een krachtige zang en ze verwierf ook in haar eentje al gauw naam en faam in het zuiden van de VS. En tijdens die zwerftochten kwam Ma Rainey in aanraking met de blues. Later zou ze aan folklorist John W. Work vertellen dat ze de blues al leerde kennen in 1902, dankzij een meisje dat in Missouri tijdens een tentshow een aangrijpend lied zong over een man die haar had verlaten. Ik citeer de woorden die John Work neerschreef in het tijdschrift “American Negro Songs”:

"A girl from town... came to the tent one morning and began to sing about the man who had left her. The song was so strange and poignant that it attracted much attention. Ma Rainey became so interested that she learned the song from the visitor and used it soon afterwards in her act as an encore. The song elicited such a response from the audience that it won a special place in her act. Many times she was asked what kind of song it was, and one day she replied, in a moment of inspiration, "It's the blues...". She added that the blues were not so named then, and that she frequently heard similar songs in her travels"

1902, dat is een jaar eerder dan de ontdekking van de blues door W.C. Handy, wiens ziel in 1903 getroffen werd door de song “Going where the southern cross the dog”. Je kan je gaan afvragen wie als eerste de blues heeft ontdekt… maar goed, we spreken over een periode dat er nog geen opnames bestonden, hou dat in het achterhoofd, dus lijkt het logisch dat zowat iedereen vroeg of laat op toevallige wijze in aanraking kwam met de blues op het platteland.


De tentshows

De tentshows van Ma Rainey waren ongetwijfeld indrukwekkend. De dichter Sterling Brown, een meester in de Afro-Amerikaanse volksliteratuur, beschreef in zijn gedicht "Ma Rainey" hoe het er aan toe ging, als Ma Rainey langs kwam.

Ma Rainey was niet groot van gestalte, maar ze maakte een heel zelfzekere indruk. Haar haar lag in een wilde coupe, ze is zwaar geschminkt, getooid met veren, gehuld in een duur ogende jurk met franjes en beladen met blinkende  juwelen. Aan elke vinger zat een ring, en terwijl ze met de ene hand zwaaide met een struisvogelpluim, omklemde ze met de andere hand een revolver. Rond haar hals, tot diep in haar decolleté, blonk een ketting met gouden muntstukken, duur ogende schijfjes van verschillende maten en gewichten.

Wanneer Ma Rainey haar mond opende om te zingen, schitterden haar verblindend gouden tanden. E ze zong met een krachtige, kreunende stem, terwijl ze vulgaire bewegingen maakte met haar indrukwekkende lichaam.

Het publiek veerde tijdens haar shows recht van de banken. De toeschouwers voelden zich betrokken, geraakt, en ze schreeuwden hun antwoord op Ma Rainey"s bluesteksten. Ma Rainey had het publiek op haar hand. Meer nog, ze was meester over haar publiek! De luisteraars deelden haar pijn en kreunden mee met haar teksten, ze werden uitzinnig bij het intense gevoel van de blues. En dan hebben we het over zwart én wit, zij aan zij. Voor de zwarten was de mix van Afrikaanse traditie en blues een vorm van herkenning, voor de witten was het een inkijk in het onbekende exotische leven van de Afro-Amerikanen. Ma Rainey toverde pijn en emotie om in kracht en speelse vreugde. Ze hield van haar publiek, en het publiek hield van haar. “Ma” betekende trouwens veel meer dan het affectieve "mama", of "moeder". Het stond ook voor “Madame”, voor een vrouw waar men respect voor had. De leidster. De chef. De topchef.

Eerste opnames

Pas in 1923 werd de energetische, kreunende stem van Ma Rainey voor het eerste op plaat gezet, en in de vijf jaren die volgden bracht ze meer dan honderd nummers op de markt waaronder "Bo Weavil Blues", "Booze and Blues" en "See See Rider Blues".

Tijdens de wintermaanden verbleef Ma Rainey wel eens in New Orleans, en daar maakte ze kennis met grote sterren als King Joe Oliver en Louis Armstrong. In 1924 begeleidde een jonge Louis Armstrong Ma Rainey trouwens als sessiemuzikant. En Ma maakte op hem een grote indruk, in die mate dat hij zelfs enkele haar manier van grimassen en haar zangstijl kopieerde in zijn eigen podiumact.

Het nummer "See See Rider" vraagt om wat meer uitleg: rondreizende predikanten trokken te paard van dorp tot dorp om het geloof te verkondigen. Het gebied waarvoor ze verantwoordelijk waren, was het “Preaching Circuit” en de predikant kreeg de naam “Country Circuit Preacher”. "CC" dus, van Country Circuit. De CC Rider stond symbool voor zowel een entertrainer als een vrijbuiter. En omdat de predikant te paard rondreisde, kreeg hij ook wel eens de naam “Saddlebag Preacher” opgespeld.

"'See See Rider" is eigenlijk een vervolg op de vaudeville song “I Wonder Where My Easy Rider’s Gone”. "See See Rider Blues" werd aldus een 12-matenblues over een ontrouwe man of "easy rider". De versie werd in 1924 door Gertrude "Ma" Rainey ingezongen voor Paramount Records. Het is een jazzy versie met de Georgia Jazz Band als begeleiding. En die Georgia Jazz Band, dat waren grote namen: Louis Armstrong speelde kornet, Fletcher Henderson hoor je op de piano. En dan hebben we nog Charlie Green op de trombone, Buster Bailey op klarinet en Charlie Dixon op de banjo.

Ma Rainey en de Georgia Jazz Band

Ma Rainey zong "See See Rider" ten aanzien van een prostitué, met "Now Your Man Done Come" als reactie op het ongepaste seksueel gedrag van de dame van lichte zeden.

Diezelfde "See See Rider" zal later later grote sier maken in de Rock 'n Roll, in een vloot van opgepepte versies van onder meer Big Bill Broonzy, Elvis Presley, Eric Burden and The Animals en Janis Joplin.

Hokum Blues

In 1928 speelde Ma Rainey samen met de rauwe Tub Jug Washboard Band, een band die de muziek van het platteland combineerde met flink gewaagde teksten, een genre dat het label “hokum blues” of "dirty blues" krijgt opgekleefd: bluesteksten met een dubbelzinnige bodem en seksuele insinuaties.

Zo horen we in "Hear Me Talking To You" de volgende niet mis te verstane tekst:

Ramblin' man makes no change in me,
I'm gonna ramble back to my used-to-be, ah
Hear me talkin' to you—I don't bite my tongue,
You want to be my man
you got to fetch it with you when you come.
Eve and Adam,
in the Garden takin' a chance,
Adam didn't take time to get his pants, ah
Our old cat swallowed a ball of yarn,
When the kittens was born, they had sweaters on
Hello, Central, give me 609,
What it takes to get it in these hips of mine
Grandpa got, grandma told,
He says her jelly roll was 'most too old

Hear Me Talking To You - Ma Rainey

In “Prove It On Me Blues” uit Ma Rainey openlijk haar seksuele voorkeur voor vrouwen: 

They said I do it, ain't nobody caught me.
Sure got to prove it on me.
Went out last night with a crowd of my friends.
They must've been women, 'cause I don't like no men.
It’s true I wear a collar and tie.
Makes the wind blow all the while.

Prove It On Me Blues - Ma Rainey

"Prove It On Me Blues" werd uitgebracht in 1928, en drie jaar eerder was Ma Rainey door de politie betrapt in haar eigen huis, terwijl ze deelnam aan een wilde orgie. De buren hadden geklaagd over nachtlawaai, de politie arriveerde en de verhitte dames vluchtten weg langs de achterdeur. Maar Ma Rainey zocht een uitweg langs de trap en ze werd tegengehouden en alweer gearresteerd. Het was één van haar getrouwe volgelingen, Bessie Smith, die Ma Rainey vrijkocht op borg.

Paramount Records voerde trouwens een heel opmerkelijke promotiecampagne voor het nummer: Ma Rainey staat op de affiche afgebeeld op het hoekje van de straat als een stevige dame, gehuld in een maatpak met vest en das, het soort pak dat eerder door mannen gedragen wordt. Ook het hoedje van Ma Rainey oogt mannelijk, terwijl de bluesdiva geflankeerd wordt door twee slanke dames. En achter het hoekje loert een politieman.

Onder de afbeelding staat de tekst: “What's all this? Scandal? Maybe so, but you wouldn't have thought it of "Ma" Rainey. But look at that cop watching her! What does it all mean? But "Ma" just sings "Prove It on Me.”

Alleszins: met “Prove it to me blues” was Ma Rainey de pionier van de LGBTQ-beweging, en ze baande de weg voor de lesbische beweging die in de jaren zeventig uit de kast kwam. Je moet het maar doen, als zwarte vrouw in het gesegregeerde Amerika van de jaren twintig! Ma Rainey verwierf dan ook terecht de de titel van “Mother of the Blues”, terwijl Paramount haar ook promootte als de Songbird of the South", de "Gold-Neck Woman of the Blues" en de "Paramount Wildcat”.

Black Bottom

"Black bottom" was de titel van één van haar bekendste nummers, genoemd naar een dansrage uit New Orleans aan het begin van de twintigste eeuw. De "black bottom" suggereert het achterwerk van Ma Rainey, maar eigenlijk was het de naam van een  zwarte wijk in de stad Detroit. De Black Bottom-dans kon solo of met een partner gedanst worden en was behoorlijk wild: men beschreef hem plastisch als “de bewegingen die een koe maakt wanneer ze komt vast te zitten in de modder".


Toen de "Black Bottom Dance" in 1919 heel populair was geworden, brachten de componisten Gus Horsley en Perry Bradford een “officiële” tune uit bij de dans: “The Original Black Bottom Dance"

Dalende populariteit en overlijden

Topster van Paramount, dat ben je maar zo lang er geld in het laadje rolt. In de jaren dertig ging het in Amerika op economisch vlak de verkeerde kant uit. Voor zwarte blues was er geen geld meer en Paramount zette de Mother Of The Blues opzij. In 1933 verloor Gertrude Rainey haar mama en haar zus, en Ma Rainey trok zich terug uit de showbizz. In tegenstelling tot de andere bluesqueens uit die periode, had Ma Rainey wel flink gespaard en ze kon zich veroorloven om verder in luxe te leven. Ze bleef ook actief als zakenvrouw: ze werd manager van  meerdere theaters en met een groot hart gaf ze veel geld uit sociale projecten, zoals de broodnodige hulp voor de slachtoffers van de grote overstromingen.

Maar in 1939 op 53-jarige leeftijd, doofde het vuur in haar hart en ziel: Ma Rainey overleed op 22 december aan een hartaanval. In haar grafsteen staat  haar titel gebeiteld: “Mother of the Blues”. Als eerbetoon aan de pionier, de madame, de eerste bluesdiva en de moeder van de classic female blues, maakte Memphis Minnie in 1940 het nummer “Ma Rainey”.

Bb Bm B

Wat volgt

Spotify-afspeellijst