De Blues doorheen de geschiedenis - The Fifties - Rock 'n Roll


Wat vooraf ging

De jaren '50 brachten een periode van rijkdom, samen met de "babyboom" en de verstedelijking, de opkomst van de automobiel en de televisie. Rassensegregatie werd bij wet afgebouwd, maar in de praktijk bleef de ongelijkheid tussen zwarten en blanken echter nog een hele poos bestaan. Toch kwamen er, dankzij de economische heropleving, meer werkgelegenheid en meer burgerrechten voor de zwarten. Dankzij de aanleg van snelwegen konden muziekbands "toeren" in het hele land.


Al aan het eind van de jaren '40 besteedden meerdere radiostations aandacht aan de muziek van de zwarten, waarna ook de verkoopcijfers van zwarte muziekplaten de hoogte in gingen. In december 1948 nam bandleader en saxofonist Paul Williams het nummer “The Hucklebuck” op. De "Rock 'n Roll" loerde om het hoekje!

Verreikende radiostations speelden bluesmuziek voor een ruimer publiek en zorgden voor een toename in de populariteit. Radio was immers kleurenblind en werd in grotere mate beluisterd door een blank publiek. DJ´s speelden aldus een grote maatschappelijke rol bij het overbrengen van die zwarte muziek naar het grote publiek. Alan Freed uit New York is meest gekende onder hen: hij ambieerde enkel het spelen van originele versies van muzieknummers en noemde de rootsmuziek die hij draaide “Rock and Roll”.
The Blues had a baby... they named it Rock 'n Roll!

Het establishment keek echter neer op de nieuwe rage; Rock 'n Roll werd in de pers fors aangevallen omwille van de zogenaamde "immoraliteit". Later volgde evenwel commercialisatie en verzachting, met ook minder invloed van de zwarte R&B.

Een maatschappij in verandering

In de jaren vijftig deed de transistorradio zijn intrede. Onder de slogan "Rock 'n Roll in de pocket" kwam de nieuwe muziek nog dichter bij de luisteraar. Het bedrijf dat de eerste transistorradio op de markt bracht, zou later onder de naam Sony rijk worden.

Het was DJ Alan Freed, een liefhebber van zwarte muziek en ronkende saxofoons, die in 1951 voor het eerst in zijn radioprogramma de snelle blues aanduidde met de term "Rock and Roll".

Select-o-matic jukebox
Een andere manier waarmee de Rock 'n Roll zich wist te verspreiden was door middel van de platenspeler. Waar de oorspronkelijke platen uit breekbare schellak gemaakt werden, waren nu elpees van PVC beschikbaar. Op de vinylplaten konden groeven dichter bij elkaar gezet worden, er was dus meer muziek beschikbaar was op een kleinere oppervlakte. In 1948 bracht Columbia de "langspeelplaat" met "33 1/2 toeren" op de markt die 30 minuten muziek per kant bevatte. En in 1949 leverde RCA Victor de 45-toeren singles, aanvankelijk met enig wantrouw door de artiesten onthaald.
Ook de Select-o-matic Jukebox waarin je kon kiezen uit maar liefst 100 platen in Hi-Fi kwaliteit, verspreidde de muziek.

Toen de radiostations overschakelden op 45-toerenplaatjes, werden plots alle oude 78-toerenplaten weg gegooid. En dat was jammer, want daarmee verdween een hele stapel van muziek, waaronder waardevolle Afro-Amerikaanse muziek en de boogiewoogie die in de jaren veertig net aan populariteit had gewonnen. 

Big Joe Turner (1911 - 1985)

Big Joe Turner
Big Joe Turner boorde met zijn krachtige stem een nieuw subgenre in de blues aan: "Blues Shouter". Men vertelt dat Big Joe Turner tot tien woonblokken verder hoorbaar was zonder gebruik van een microfoon – wat zeer nuttig was, gezien microfoons niet wijd beschikbaar waren. Met Big Joe's nummer “Shake, Rattle and Roll” werd de overstap van blues naar Rock and Roll gezet.

Chuck Berry

Chuck Berry werd geboren in 1926. Halverwege de jaren '50 bracht hij bluesplaten uit die hij speelde aan een sneller tempo dan doorgaans. Hij speelde 12-matenblues, maar bleef in de tiende maat "hangen" op de vijfde trap in plaats van de vierde trap te spelen:

A A A A
D D A A
E E E E

Hierdoor verdwijnt de 'bluesy' (ietwat zeurderige) stemming en krijgt de muziek een opgewekter karakter: Rock 'n Roll. Een andere vondst is "zijn" gitaarintro. De karakteristieke intro van veel van zijn rockers is een typisch pianistisch opmaatje. Bekende nummers van Chuck Berry zijn "Maybelline", "Roll Over Beethoven" (gekend in de versie van The Beatles' en vooral het tijdloze "Johnny B. Goode".


Doorheen de jaren werd Chuck Berry beschuldigd van onder meer vrouwenmishandeling, seksueel contact met minderjarigen en uitbuiting van zijn muzikanten. Een aantal van die zaken gaf hij ook toe, voor andere trof hij minnelijke schikkingen en andere zaken ontkende hij.

Screamin' Jay Hawkins

De extravagante Screamin' Jay Hawkins was een shockrocker avant-la-lettre. "I Put A Spell On You" uit 1959 was zijn grootste hit.

Jalacy Hawkins werd geboren in 1929 in Ohio waar hij als wees opgroeide bij Blackfoot Indianen. Hij overwoog eerst om operazanger te worden, maar toen hij vaststelde dat die richting voor zwarten al gauw op een dood spoor liep, startte hij een loopbaan als blueszanger en pianist. Op dertienjarige leeftijd trok hij met het Amerikaanse leger naar de tweede wereldoorlog. Hij werkte in het leger als entertainer en maakte ook naam als bokser. Na de oorlog startte hij een carrière als solo-artiest.

Screamin' Jay Hawkins

Bij de eerste opname van de cultsong "I Put A Spell On You" in 1956 waren Hawkins en zijn band behoorlijk onder invloed. Ze hadden ook net een maaltijd van kip en ribbetjes achter de kiezen. Hawkins zong de ballad op zeer onconventionele wijze: gorgelend, grommend en schreeuwend doorheen het nummer. Ondanks een onmiddellijke boycot bij meerder radiostations omwille van de "kannibalistische stijl" en de "seksueel getinte teksten" werd de opname een immens succes. Helaas kon Hakins zich van de sessie niets meer herinneren waardoor hij het nummer aan de hand van de opname opnieuw moest instuderen.

Na een weddenschap met DJ Alan Freed stapte Screamin' Jay Hawkins aan het begin van zijn macabere optredens steevast uit een doodskist. Tijdens zijn performance maakte hij ook gebruik van levende slangen, van rook en dooshoofden, vuurwerk, bommetjes en voodoo-rituelen. Zijn metgezel "Henry" was een rokende schedel op een stokje. In 1976 liep één van zijn acts uit de hand en verbrandde Screamin' Jay Hawkins zich ernstig in het gelaat.
De controverse rond zijn optredens ging bovendien zo ver dat de organisatie van begrafenisondernemers verbood om hem nog doodskisten te lenen. Geen nood: Hawkins kocht gewoon zijn eigen versie samen met een volledige lijkwagen, en "I Put A Spell On You" groeide verder uit tot een cultsong en een bluesklassieker met talrijke covers.


Hawkins was zes keer getrouwd en verwekte maar liefst 57 kinderen - zelf schatte hij het aantal op meer dan 75. Toen hij in 2000 overleed, bleef er voor zijn nageslacht echter geen erfenis meer over...

Jerry Lee Lewis (°1935)

Jerry Lee Lewis
In de jaren '50 werd de boogie-woogie aan de kant gedrumd door de aanstormende Rock 'n Roll. Toch hield de boogie zich kranig: enkele artiesten wisten hun faam te bestendigen, terwijl ook de Rock 'n Roll het boogiepatroontje omarmde. Met name Jerry Lee Lewis "The Killer" hamerde het vuur uit zijn piano wanneer hij in zijn onnavolgbare stijl de bluesmuziek, country en Rock 'n Roll vermengde met een flinke portie boogiewoogie. Jerry Lee Lewis leefde een onstuimig en controversieel leven, maar achter het pianoklavier was hij onklopbaar.





Elvis Presley (1953 - 1977)

Elvis Presley
In 1953 besloot Elvis voor vier dollar een plaatje op te nemen in de intussen legendarische Sun Studio – waarschijnlijk voor de verjaardag van zijn mama. Hij charmeerde er de secretaresse met de ballad “My Happiness”, waarop ze prompt de baas Sam Phillips uitnodigde. Over de eigenlijke opname was Sam Phillips maar matig enthousiast. Tijdens de pauze improviseerde Elvis een up-tempo versie van het bluesnummer “All Right Mama” van Arthur Crudup. Sam Phillips, die al lang op zoek was naar een blanke met een zwarte soulstem, had zijn goudhaantje gevonden.

De eerste radio-uitzending van het nummer was onmiddellijk een groot succes; de "Elvisgekte" was begonnen. Elvis had vanuit zijn streng katholieke opvoeding ook een grote gospel achtergrond, onder meer beïnvloed door Sister Rosetta Tharpe. Zijn muziek was evenwel heel controversieel omdat hij, naast het beruchte heupwiegen, als blanke de "muziek van de zwarten" bracht.

Roy Orbison (1936 - 1988)

Roy Orbison
Sam Phillips, platenbaas van Sun Records, kneedde heel wat artiesten tot megasterren. Maar in het geval van Roy Orbison geldt het tegendeel: Roy Orbison werd door Sam Phillips volledig mismeesterd en fout ingeschat!

Roy Orbison was een heel schuchtere artiest: hij droeg bijvoorbeeld een grote donkere zonnebril om zijn aangezicht te bedekken - niet meteen het prototype van een Rock 'n Rollster. 

Als kind kreeg Roy Orbison een gitaar en al gauw speelde hij de populaire melodie van "You Are My Sunshine". Toen hij o peen dag een concert van countryzanger Lefty Frizzell bijwoonde was hij diep onder de indruk, en nog meer toen hij de zanger aan het eind van zijn concert in een Cadillac zag stappen. Roy Orbison wou de roem achterna en hij vormde met andere tieners een country band met de naam The Wink Westerners. Maar de echte magie gebeurde op oudejaar 1954: de Wink Westerners speelden de hit van Big Joe Turner "Shake, Rattle and Roll" en ze hadden de intentie om het nummer klokslag middernacht te eindigen. Maar... toen Roy aan het eind van zijn zangtekst kwam, bleek dat ze gewoonweg veel te vroeg gestart waren. Er zat dus maar één ding op: het nummer blijven rekken. Acht minuten lang speelden ze "Shake Rattle and Roll", en Roy Orbison die genoot ervan met volle teugen. En dus, die avond... de Rock 'n Roll had Roy Orbison begeesterd en de band wijzigde meteen hun naam in de Teen Kings.

Teen Kings met Roy Orbison

Twee klasgenoten van Roy Orbison hadden een  nummer geschreven met de titel "Ooby Dooby". De tekst hadden ze naar verluidt in niet meer dan vijftien minuten bij elkaar geschreven - en als je naar het nummer luistert, dan begrijp je meteen dat er ook niet meer tijd nodig was. Maar de Teen Kings namen het nummer op in hun repertoire, en "Ooby Dooby" werd een kleine hit.

Gestaag nam de populariteit van de groep toe, en de Teen Kings hadden hun eigen show op de lokale televisie. En op een dag kwam Johnny Cash langs. Roy Orbison greep de koe bij de hoorns en vroeg aan Cash hoe hij bij Sun Records kon binnen geraken. Johnny Cash gaf hem daarop het telefoonnummer van Sam Phillips. En Johnny Cash gaf aan Roy Orbison nog een tip: de man met de baritonstem raadde Orbison aan om in een lager register te gaan zingen, én om zijn naam te veranderen. Misschien gelukkig voor ons, muziekliefhebbers; Roy Orbison heeft die tip nooit ter harte genomen.

Kort nadien belde Roy naar Sam Phillips met de melding dat Johnny Cash hem had aangeraden te bellen, maar Sam Phillips reageerde nogal kortaf: "Zeg aan Johnny Cash dat niet hij maar ikzelf de zaken leidt bij Sun Records". Maar Roy was een volhouder: eerst klopte hij aan bij Columbia Records waar de groep een opname mocht maken van "Ooby Dooby". Toch werden de Teen Kings ook daar al gauw weer aan de deur gezet. En Columbia gaf hun nummer aan een andere band: Sid King and the Five Strings. En terwijl "Ooby Dooby" van Sid King and th efive Strings op de markt kwam, maakten de Teen Kings opnieuw een opname, deze keer bij het kleine onafhankelijke label Je-Wel. En met die opname onder dearm stapte Roy nog maar eens naar Sam Phillips, en deze keer was de platenbaas wel overtuigd. Bovendien ontdekte hij dat Roy nog geen 21 was, minderjarig dus en daardoor was het contract van de Teen Kings bij Je-Wel waardeloos.

Roy Orbison en zijn makkers waren dus eindelijk binnen geraakt bij Sun Recors, maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld Elvis, Johnny Cash en andere artiesten bij Sun, had Roy niet het gevoel dat hij aan Sam Philips zijn carriere te danken had. En Sam Phillips die vond Roy vooral een sterke gitarist, maar hij had geen oog voor de vocale kwaliteiten van de zanger. Het moet gezegd, Roy Orbison was inderdaad een sterke gitarist, die e net als Chuck Berry het basritme en de leadgitaar tussen zijn zang door kon spelen. Luister maar naar het nummer dat je kon beluisteren op de ommezijde van "Ooby Dooby": "Go Go Go".

Roy Maakte nog opnames, maar zijn band begon te morren omdat Roy Orbison te veel in de spotlights stond én omdat Sam Phillips hen te weinig aandacht schonk. En op een dag, toen Roy Orbison terugkeerde van een koffiepauze met Sam Phillips, hadden de jongens waarmee hij zijn jonge leven had gedeeld, de maten uit zijn jeugdjaren, hun biezen en hun gitaren gepakt. Roy Orbison stond er alleen voor.
Roy zat mentaal aan de grond. Hij dwaalde wat rond, hij sliep bij Sam Phillips, bij Johnny Cash of bij Carl Perkins en hij begon zich zorgen te maken want hij wou niet zijn hele leven aan één hit blijven plakken. Dus besloot hij om zelf songs te gaan schrijven. En zijn eerste pogingen wierpen hun vruchten af.
Roy was dus ontevreden, hij wou weg bij Sun Records. En Sam Philips liet hem gaan, maar dan wel in ruil voor alle auteursrechten op de nummers die Roy Orbison bij Sun had geschreven.

Roy Orbison stapte naar RCA records en schreef de hit "Claudette", een lied over zijn ex-vrouw. "Claudette" werd uitgebracht door The Everly Brothers enn het werkte: Roy maakte zijn fortuin en kocht... een Cadillac. En toch zou hij er niet echt heel lang in rondrijden, want nadat hij alweer een overstap maakte naar RCA Reocrds ging het hem alweer niet voor de wind: hij kreeg nog maar eens nummers voorgeschoteld die niet echt in zijn stijl pasten, al waren het nu wel ballads die hij mocht zingen.

The Million Dollar Quartet

In 1956 waren Carl Perkins, Jerry Lee Lewis en Johnny Cash samen aan het jammen in de studio van Sun Records, toen ook Elvis Presley de opnameruimte binnenkwam. Gelukkig voor de geschiedenis en voor zijn eigen portemonnee had Sam Phillips de opnameband laten lopen, en die opnames staan sindsdien genoteerd onder de naam "The Million Dollar Quartet".  

Bb Bm B

Wat volgt